5 Jun 2009
कविराज भूषण - भाग १ - शेर शिवराज है ... !
कवि भूषण यांचा जन्म १६१६ साली तिकमपूर नावाचे कानपूर जिल्ह्यात एक गाव आहे, तेथे झाला. चित्रकूट राजा ऋदयराम सोळंकी यांच्याकडे कविराज गेले असताना, राजाच्या गर्वीष्ठ दानदर्पास झुगारून त्यांनी स्वतःच्या कवितेचे व अस्मितेचे जतन आणि संरक्षण केले. शिवरायांचा चरित्रचंद्र पाहून प्रभावित झालेले कविराज उत्तरेहून दक्षिणेकडील सह्याद्रीचे काटे सराटे तुडवीत येऊन महाराजांना भेटले. त्यांनी शिवराजभूषण नावाचा एक अलंकार शास्त्रावरील ग्रंथ लिहिलेला असून त्यात शिवरायांच्या निरनिराळ्या पराक्रमांचे काव्यमय वर्णन अलंकारीक पद्धतीने अविश्कारीत केलेले आहे. शिवाबावनी हा ग्रंथ त्याच पुस्तकातील एक भाग आहे असे समजतात. हिंदी साहित्यात चंद्रकृत पृथ्वीराज रासा या ग्रंथाच्या तोडीची मान्यता शिवराजभूषणास आहे.भूषण फारच वृद्ध होऊन वयाच्या १०२ व्या वर्षी वारले. शिवरायांनंतर ते छत्रसाल बुंदेला यांना जावून भेटले होते.
नोंद : माझ्या ब्लॉगवर कविराज भूषण यांची सर्व काव्ये व भाषांतरे लिहून काढ़ण्याचे पूर्ण श्रेय माझा मित्र ओंकार याचे आहे.
************************************************************************************
इंद्र जिमि जृंभपर ! बाडव सुअंभपर ! रावण सदंभपर ! रघुकुल राज है ... !
पौन वारिवाह पर ! संभु रतिनाह पर ! ज्यो सहसवाह पर !राम द्विज राज है ... !
दावा दृमदंड पर ! चिता मृगझुंड पर ! भूषण वितुंड पर ! जैसे मृगराज है ... !
तेज तमंअंस पर ! कन्न्ह जिमि कंस पर ! त्यों म्लेंच्छ बंस पर ! शेर शिवराज है ... !
शेर शिवराज है ... शेर शिवराज है ... शेर शिवराज है ... शेर शिवराज है ... !
... कवीराज भूषण.
भाषांतर :
जृंभासुरास जसा इंद्र, समुद्रास वडवानल, (१) गर्विष्ठ रावणास रामचंद्र, (२) मेघास वायु, मदनास शिव, (३) सहस्त्रार्जुनास परशूराम, (४) वृक्षास दावाग्नी, हरिण कळपावर चित्ता , (५) हत्तिस सिंह , (६), अंध:कारास प्रकाष, कंसास श्रीकृष्ण ,(७) त्याप्रमाणे म्लेंच्छकुळावर सिंहासमान शूर शिवराज होय. (८)
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
Are waa!! Chaan mahiti deto aahes.
ReplyDeleteAni aahes kuthe tu?
A friend has informed me that this verse (and 'sakr jimi sail par') is in a meter called 'kavitta', a very popular meter in Hindi and Braj poetry during 17th century. I can give you some more information about the rules of the metre, but the 'Comment' interface on this web-page sucks, and does not allow me to copy-paste into it, and does not allow me to type in Devanagari.
ReplyDeleteNote that 'shivaraj' should be 'sivaraj', 'dekheeye' should be 'dekhiye', and 'mrugraj hai' should be 'hai.n'. All those last 'hai' should be 'hai.n'. Too many mistakes in your posts. You are doing good work but sloppily; and sloppiness was anathema to Shivaji.
The chhanda 'kavitta' is also known as 'manaharaN', and has 31 (16+15) varNas in each line. Whether a varNa (akshar) is laghu or guru is not important because this is not a maatrik chhanda, except that the last varNa must be guru. In Marathi, ashTaakshree is an example of a chhanda where maatraa-s are unimportant. Each line ('taisaa tukaa taLamaLee' or 'kaahee bolaayaace aahe' or 'jhaale chaandaNe maraaThee') must have 8 letters in it, that's all.
ReplyDeleteYou have indra-jimi-jampbh-par (2-2-2-2) baaDava so amb par (3-1-2-2) and a yati after 16 letters. For that matter there is a yati after 8 varNas too. There are 15 varNas in a line after the yati.
There are 4 lines in a stanza, so that the repitition of 'sivaraaj dekhiye' is wrong because it would be line #5. And its repition 4 times produces only 28 varNas in a line, which also points to it being wrong. You should note this and remove that last rhetorical line which breaks the metre. The piece ends after the first instance of 'sera sivaraaja hai.n'.