या लेखात छत्रपति शिवरायांनी लिहिलेल्या काही पत्रांवरुन त्यांचे व्यक्तिमत्व समजून घेण्याचा पर्यंत आपण करणार आहोत.
संदर्भ - 'छत्रपति शिवाजी महाराज ... पत्ररूप व्यक्तिदर्शन' - डॉक्टर रामदास.
११) जावळीचे महत्त्व राजांना १६५१ पासूनच उमगले होते. चंद्रराव मोरे याने जेंव्हा बिरवाडीचे बाजी पाटील आणि माल पाटील यांची वतने बळकावली तेंव्हा त्यांनी शिवरायांपुढे गार्‍हाणे मांडले. राजांनी त्यांच्या पाटीलकीच्या अधिकारपणाची मान्यता देणारे पत्र पाठवताना म्हटले आहे की, "तुम्ही अधिकारपण खाउनु अधिकारपणाची चाकरी करणे"
*****************************************************************************************************************************************************************
१२) स्वराज्याच्या कार्यात शहाजीराजांच्या काळापासून मोलाची भूमिका निभावणारे कान्होजी जेधे १६६० मध्ये काहीश्या कारणाने आजारी पडले. त्यांनी जिविताची आशा सोडली. आपले देशमुखीचे वतन राजांनी आपल्यानंतर आपल्या मुलांकडे न चालवले तर त्यांचे कसे होइल ह्या चिंतेने त्यांनी राजांना पत्र लिहिले. त्यास उत्तर देताना राजे म्हणतात,
"तरी आता नवे लिहीणे काय लागले" ह्या पत्रात कान्होजी जेधेंवरचा राजांचा आदरभाव व प्रेम दिसून येते.
*****************************************************************************************************************************************************************
१३) पंताजी पंडित हा स्वराज्याशी एकनिष्ठ असणारा राजांच्या विश्वासाचा माणूस. रायाजी देशमुख याने आपल्या साथीदारांसोबत ह्या पंताजी वर हल्ला करून त्याची बेअदबी केली. हे राजांना समजताच त्यांनी
"खोडी काढणार्‍यांनी पंताजी पंडिताची क्षमा मागावी नाहीतर कैदेत पडून राजगडावर धोंडे वाहण्याची शिक्षा त्यांना भोगावी लागेल" अशी तंबी राजांनी दिली.
*****************************************************************************************************************************************************************
14
) निळोपंत मुजुमदार हे स्वराज्याच्या वतनाचे आणि महसुलीचे काम बघत. हे काम कोणा दुसऱ्याकड़े सोपवून
'राजांनी मला स्वारीवर पाठवावे' अशी विनंती त्यांनी राजांना केली. तेंव्हा त्यांना लिहिलेल्या पत्रात राजे म्हणतात
"एकाने सिद्ध संरक्षण करावे एकाने साध्य करावे. दोन्ही कामे साहेब बराबरीनें मानिताती."
*****************************************************************************************************************************************************************
१५) प्रभावली सुभ्यामधल्या बापूजी नलावडे याने सप्टेंबर १६७१ मध्ये काही कारणाने एका ब्राह्मणावर तलवारीने वार केला आणि नंतर स्वतः पोटात सुरा खूपसून आत्महत्या केली. सुभ्यामध्ये काहीजण सबनिसाला सुद्धा अश्या धमक्या देत आहेत असे समजल्यावर राजांनी तेथले सुभेदार तुकोराम यांना पत्र लिहिले.
"लोकांस असे बेबंद होऊ देऊ नका." आपल्या प्रजेबाबत राजे किती जागरूक होते ते ह्या पत्रामधून समजून येते.
*****************************************************************************************************************************************************************
१६) पदाजि यशवंतराव शिवतरकर याने बेसंगपणाची वर्तवणुक केल्यामुळे राजांनी त्याचे
'डोळे काढून गडावर कैदेत टाकले.' ही घटना १६७१ मध्ये घडली. यावेळी यशवंतराव याच्या मुलाला गुंजण-मावळचे देशमुख हैबतराव शिळीमकर यांनी आश्रय दिला. आपल्या हातून आगळिक झाल्याबद्दल राजे आपल्याला सुद्धा शासन करतील या भीतीने हैबतराव परागंदा झाला. तेंव्हा राजांनी त्याला पुढील आश्वासन पत्र पाठवले.
*****************************************************************************************************************************************************************
१७) राजाभिषेकाच्या वेळी राजांनी बाळाजी आवजी यांना अष्टप्रधानामध्ये एक पद देऊ केले होते. पण अत्यंत नम्रपणे त्याला नकार देताना
'राजांनी मला वंशपरंपरेने चिटणिशी द्यावी' अशी त्यांनी विनंती केली. राजाभिषेकानंतर ३ ऱ्या दिवशी म्हणजेच ९ जून १६७४ रोजी राजांनी खालील सनदेद्वारे ती विनंती मान्य केली आहे.
*****************************************************************************************************************************************************************
१८) बकाजी भोसले यांनी इमाने इतबारे बजावलेल्या कामगिरी बद्दल खुश होउन शिवरायांनी सप्टेंबर १६७५ मध्ये मौजे-खामगाव येथील स्वतःची पाटिलकी त्याला दिली.
*****************************************************************************************************************************************************************
१९) चिंचवड येथील देवांना लागणारे मीठ काहिही पैसे न घेता देण्याचा परीपाठ होता. १६७६ मध्ये पुढे सुद्धा ते तसेच फुकट मिळावे म्हणून चिंचवडकर देवांनी राजांकडे सनदेची मागणी केली. तेंव्हा राजांनी "या उपरि फुकट मीठ कोणापासून घ्यावयाची गरज नाही" असे म्हणून सरकारातून मीठ देण्यात यावे असे पत्र सुभेदारला पाठवले.
*****************************************************************************************************************************************************************
२०) मावळ तालुक्याचा अधिकारी कोनेर रुद्र याने गोविंदराव सीतोळे याचे पाटीलकीचे वतन रणपिसावाडीमधल्या कुणबी याला जून १६७९ मध्ये मधल्यामध्येच दिले. या अन्यायाबद्दल गोविंदराव याने महाराजांकडे तक्रार केली. तेंव्हा राजांनी कोनेर रुद्र ला तंबी देणारे पुढील पत्र पाठवले.
"तरी नसते कथले करावयास तुज गरज काये"
*****************************************************************************************************************************************************************
